1

Lipki Wielkie

Lipki Wielkie –  duża wieś ((Lipke) na obrzeżach Puszczy Noteckiej, w której odnaleziono ślady osady neolitycznej (4500-1700 lat p.n.e.) z okresu kultury pucharów lejkowatych. Obecna wieś została założona w 1580 roku w ramach posiadłości rodziny von Rülicke z Gralewa. W początku XVII wieku  zbudowano pałac otoczony parkiem,  w którym rośnie 29 gatunków drzew i krzewów liściastych. W 1911 roku we wsi wybudowano barokowy kościół z wieżą zwieńczoną hełmem.

W XIX i XX wieku posiadała połączenie kolejowe z Międzychodem i Skwierzyną. Pamiątką po tym okresie są bardzo ciekawe modernistyczne budynki stacji kolejowej i budynki mieszkalne obok niej. Na wschodnich krańcach wsi funkcjonuje lotnisko. Przy ulicy Szosowej rośnie dąb o obwodzie 370 cm . Przy głównej ulicy zabytkowa chata ryglowa z XIX wieku z efektowną „bramą” powstałą dzięki fantazji dendrologa.




Lipy

Lipy (Lubociesz) – wsie (Lübbesee i Lubbesee Muhle) w gminie Kłodawa. Osady położone w rynnie polodowcowej w Puszczy Gorzowskiej pomiędzy jeziorami Lubieszewko (28 ha), Suchym (22 ha) i Lubie (77 ha) obecnie scalone administracyjnie.

Rejon wyjątkowo atrakcyjny krajobrazowo. Siedziba leśnictwa, nad północno-zachodnim krańcu jeziora Lubie położony jest obecnie prywatny dawny ośrodek wypoczynkowy „Stilonu” i Leśna Stacja Dydaktyczna Barlinecko-Gorzowskiego Parku Krajobrazowego.

 




Kiełpin

Kiełpin – wieś (Reitzenstein) w gminie Deszczno o rodowodzie średniowiecznym, kiedy to należała do rycerskiego rodu Manteuflów (1403 do XVI wieku) sympatyzujących z ruchem husyckim i trudniących się rozbójnictwem.

Ruiny pałacu klasycystycznego z XVIII wieku otoczonego parkiem krajobrazowym. Nieopodal grupa dębów szypułkowych o obwodzie 520-605 cm najokazalszy z nich o obwodzie 795 cm i wieku szacowanym na około 670 lat.




Kamień Wielki

Kamień Wielki – wieś (Groß Kammin) w gminie Witnica. Obszar pierwotnie osady (Stift) zasiedlony przez ludność kultury łużyckiej co potwierdza odkryte cmentarzysko, później duża wieś i dwór rycerski istniejące już w XIII wieku. Nazwę swą wywodzi od pierwszej w regionie kamiennej budowli powstałej w średniowieczu – kościoła gotyckiego z przełomu XIV/XV wieku. W XIX wieku dobudowano do niego neogotycką wieżę  wg projektu znakomitego architekta Fridricha Augusta Stülera (1800 -1865).

Nieprzeciętnie utalentowany w kilka lat podróżuje po Europie by w 1842 roku zostać architektem króla Fryderyka Wilhelma IV. Wśród jego realizacji tak znaczące jak gmach Nowego Muzeum i Starej Galerii Narodowej w Berlinie, uniwersytetu w Królewcu, Muzeum Narodowego w Sztokholmie,  Akademii Nauk w Budapeszcie. Wart obejrzenia jest klasycystyczny pałac z XVIII wieku nad stawem (jeziorkiem Schäfer Pfuhl) otoczony parkiem w którym rosną  piękne okazy dębów, buków (obwód 345 cm) , grabów (do 400 cm), wiązów (do 350 cm), klonu srebrzystego (335 cm) i topoli (410 cm).

Projektantem założenia parkowego był w 1834 roku wybitny twórca ogrodów Peter J. Lenne. W latach 1877-1910 często w Kamieniu Wielkim przebywał wybitny polityk Udo zu Stolberg -Wernigerode poseł a od 1907 roku prezydent Reichstagu. By ułatwić mu podróże pociągi pospieszne zatrzymywały się jadąc z/do Berlina na stacji hrabiego w Kamieniu Małym.




Kamień Mały

Kamień Mały – wieś (Stolberg) w gminie Witnica, w której osadnictwo sięga epoki żelaza i kultury łużyckiej (1300 r.  p.n.e. – 300 r.  n.e.). W parku liczne drzewa pomnikowe m.in. lipy drobno- i szerokolistne (316 – 652 cm), dęby szypułkowe (315-500 cm) i graby pospolite (305-400 cm obwodu) Na wzgórzu na północ od wsi rośnie grupa dębów posadzonych ponoć na grobie poległych w bitwie pod Sarbinowem oficerów rosyjskich. Przy drodze zabytkowy słupek ½ mili pruskiej.




Jenin

Jenin – wieś (Genin) w gminie Bogdaniec. Pierwotnie założona prawdopodobnie na południowy zachód od Bogdańca osada przeniesiona została w połowie XIII wieku na obecne miejsce. Na morenowym wzgórzu zwanym Müselers Berg (Wzgórze Muzułmana?) znajdowało się cmentarzysko z pochówkami urnowymi z V wieku naszej ery.




Janczewo

Janczewo  – wieś (Jahnsfelde) w gminie Bogdaniec z kościołem szachulcowym z 1735 roku, przebudowywanym w 1880 i 1921 roku. Dawniej centrum majątku obejmującego ponad 2000 hektarów ziemi ornej, także w Wawrowie, Santoku i Gralewie. Właścicielem majątku był graf Otton Werner, a po nim od roku 1853 członek rycerskiego zakonu joannitów baron Carnap Bornheim.

W parku istniało kiedyś mauzoleum rodowe, w którym pochowano m.in. w 1928 r. zabalsamowane zwłoki byłej szwagierki egipskiego króla, baronową Carnap (z domu Longpre). Wśród drzewostanu parku trzeba wyróżnić okaz platanu klonolistnego o obwodzie 390 cm.




Czechów

Czechów – wieś w gminie Santok ( Zechow) z rodowodem średniowiecznym, której nazwa wywodzić się miała od posiłkujących księcia Mieszka I wojów czeskich w czasie jego walk o ujście Odry. Osiedlić się tu oni mieli po zakończeniu walk w X wieku. We wsi murowany kościół z XVIII wieku. Metrykę wsi potwierdza zachowane grodzisko z X wieku na 400 m na pn/wsch. od centrum wsi nazywanym Schanze (Skok). Niemiecka nazwa Zechow pochodzić miałaby, zdaniem niemieckich historyków, od słowiańskiego „cec” oznaczające kobiece piersi i symbolizować urodzajność ziemi. Pierwszy dokument dotyczący wsi wystawił książę wielkopolski Władysław Odonic, nadając Czechów w 1238 roku zakonowi rycerskiemu templariuszy. W 1250 roku Czechów i ziemie te dostają się pod panowanie margrabiów brandenburskich, którzy w 10 lat potem zmuszają templariuszy do przekazania im wsi w drodze wymiany. Od 3 dekady XIV w. wieś należy do polskich i niemieckich rodów rycerskich, by w 1475 roku stać się własnością Landsberga.

Od średniowiecza do XVIII w. mieszkańcy zajmowali się tu rybołówstwem, a tylko w niewielkim stopniu rolnictwem. W zamian za prawo połowu mieli obowiązek sprzedaży ryb na rynku landsberskim. W 1834 pożar wywołany uderzeniem pioruna spustoszył dużą część zabudowy wsi. Po II wojnie światowej pierwszym sołtysem został mieszkający tu od 1907 roku autochton Kmiecik. Po lewej stronie na stromym stoku doliny Warty widoczne ruiny wiatraka holenderskiego z 1843 roku wybudowanego przez bogatego niemieckiego chłopa Wunnickego. Stożkowa budowla z czerwonej cegły posiada średnicę 8 metrów u podstawy i wysokość około 9 metrów. Do wnętrza prowadzą trzy wejścia. Górne kondygnacje oddzielały od siebie belkowe stropy.

Całość zwieńczała drewniana, ruchoma część konstrukcyjna umożliwiająca ustawienie śmigła czteropłatowego w kierunku wiatru. W latach użytkowania wiatrak pracował średnio około 100 dni w roku i mełł do 1 tony zboża na dobę. Na początku lat dwudziestych XX wieku straszliwa wichura połamała skrzydło wiatraka i z czasem obiekt został wpisany do niemieckiego rejestru zabytków techniki. Po wojnie popadł w ruinę i obecnie służy jako ścianka treningowa gorzowskim alpinistom. To tu pierwsze wspinaczki odbyła m.in. zdobywczyni Cho Oyu (8201 m n.p.m.) i Gasherbrum II (8035 m n.p.m.) gorzowianka Sylwia Bukowicka.

Droga dla rowerów kończy się miejscem wypoczynku z zadaszoną wiatą, ławami, stołem i miejscem na ognisko. Obok ruiny bunkrów żelbetonowych z okresu II wojny światowej strzegących dawniej żeglugi rzecznej na Warcie i będące południowym krańcem Wału Pomorskiego.




Chwałowice

Chwałowice – wieś w gminie Bogdaniec początkowo w 1686 r. wieś składała się zaledwie z trzech gospodarstw pomiędzy Wartą i kanałem Kołomęt. Rozwój wsi nastąpił dopiero około sto lat później w czasie wielkiej kolonizacji warciańskiej Fryderyka II, króla Prus.

W kępie drzew kościół o konstrukcji ryglowej z 1790 roku wybudowany na sztucznym wzniesieniu zwanym terpą. Wewnątrz późnobarokowy ołtarz z końca XVIII wieku ze snycerską dekoracją. Obok drewniana dzwonnica z XIX wieku.




Chwalęcice

Chwalęcice – Chwalęcice to bardzo stara wieś, w której ślady osadnictwa sięgają aż po kulturę łużycką (około 1800 r. p.n.e.). W okresie średniowiecza (950 r. n.e.) istniał tu gród słowiański na wzgórzu nazywanym przez późniejszą, niemiecką ludność „Garzberg”. Pierwsza jednak pisana wzmianka o nazwie wsi pojawiła się w 1300 roku i podana była jako „Heinritestorp” czyli wieś Henryka. Był to akt przekazania przez margrabiego wsi dla cystersów mironickich.

Obecny neogotycki kościół wybudowano w 1860 roku a rozbudowano w 1910 roku o wieżę, w której umieszczono dzwon  z 1679 roku pochodzący z innej nieznanej świątyni. Przy ul. Lipowej powstaje prywatny Ogród Botaniczny Marka Pogorzelca. Odwiedzający mają okazję zobaczyć w nim m.in. kolekcję narodową lip, która posiada wszystkie gatunki i odmiany lip i skalnik roślin górskich.